[105]. Άδωνης Βερνάλης (1909-1962)

Η πρώτη ανθολογία κυπριακής ποίησης εκδόθηκε στη Λάρνακα το 1934 (Ανθολογία των Κυπρίων Ποιητών 1878-1934. Πρώτη έκδοση. Κύπρος 1934), από τον Άδωνη Βερνάλη. Κάτω από το ψευδώνυμο αυτό κρυβόταν ο εικοσιπεντάχρονος Μιχάλης Π. Γυψιώτης, βοηθός στο γνωστό σκαλιώτικο φαρμακείο του Μιχαλάκη Σαλισβουρή.

     Το ψευδώνυμο πρόδιδε την επαγγελματική σχέση του ανθολόγου με το φαρμακευτικό επάγγελμα: Adonis vernalis, είναι το επιστημονικό όνομα του θεραπευτικού φυτού Άδωνις ο χειμερινός, που χρησιμοποιείτο ως αντιυπερτασικό και για καρδιακά προβλήματα.

     Τρία χρόνια αργότερα ο Βερνάλης επιμελήθηκε και προλόγισε Τα τραούδκια του βοσκού, του Κυριάκου Θ. Καρνέρα, από την Ξυλοτύμπου, ενός από τους σημαντικότερους λαϊκούς ποιητές της Κύπρου. 

     Τέλος, το 1942, κυκλοφόρησε και μια συλλογή δικών του χρονογραφημάτων (Η σύγχρονη ζωή. Κύπρος 1942) αφιερωμένη στη μνήμη του εργοδότη του, Μιχ. Σαλισβουρή, “του ανθρώπου που πόνεσε, όσο λίγοι στη ζωή, τους συνανθρώπους του, τον αληθινό χριστιανό στην πράξη κι όχι στη θεωρία, στον γιατρό των φτωχών”. Στα σύντομα αυτά κείμενα ο συγγραφέας, όπως ο ίδιος μας πληροφορούσε, απεικονίζει “με ωμό ρεαλισμό τες πληγές της σύγχρονης κοινωνίας».

     Μετά το 1945 ο Άδωνης Βερνάλης ασχολήθηκε συστηματικότερα με τη δημοσιογραφία (διευθυντής της Εφημερίδος του Λαού ―Λάρνακα 1945, και αργότερα συντάκτης στις εφημερίδες Ο Φιλελεύθερος και Εθνική).

Το φυτό Adonis vernalis

     [Ακολουθεί ένα χρονογράφημα από τη Σύγχρονη ζωή].

ΟΙ “πρώην άνθρωποι”

Ελάχιστοι θα προσέξανε την τραγωδία ενός “πρώην ανθρώπου” που ξετυλίχτηκε στον παραλιακό δρόμο της Σκάλας πριν από λίγες μέρες. Για μένα τουλάχιστον που την παρακολούθησα ήταν μια ρεαλιστική εικόνα της αξίας του ατόμου στην καθημερινή μας κοινωνία.

     Τι αντίθεση, όμως, από την “πρώτη σκηνή” που βρέθηκα πάλιν μάρτυρας εδώ και λίγα χρόνια!

     Ήταν δειλινό και σεργιανούσα στην παραλία για να την γνωρίσω, γιατί μόλις είχα έλθει από το χωριό.

     Κοντά σ’ ένα μεγάλο καφενείο, με μπουλούκια-μπουλούκια κόσμο, σταματούσε μια πολυτελέστατη λιμουζίνα.

     Δυο γκαρσόνια πετάχτηκαν απ’ το βάθος του καφενείου κι αφού κάνανε μια εδαφιαία υπόκλιση ανοίξανε την πόρτα. Γύρω επικρατούσε αληθινή κατάνυξη.

     Κι όμως εγώ δεν έβλεπα παρά ένα άνθρωπο όπως τους άλλους να κατεβαίνει απ’ τη λιμουζίνα.

     Με το πέρασμα του χρόνου δεν άργησε να λυθεί η απορία μου, γιατί παντού του κάνανε την ίδια υποδοχή. Ήταν κληρονόμος μιας μεγάλης περιουσίας!!

     Αλήθεια, τι αξία έχει ο άνθρωπος, σκεφτόμουνα, σαν η τύχη τον ευνοήσει να γεννηθεί πλούσιος. Όπου ρίψει το βλέμμα του θα δει ανθρώπους να υποκλίνουνται μπροστά του σαν σκουλήκια. Κανένας δεν έχει αντίρρηση σ’ ό,τι αυτός βγάλει απ’ το στόμα του.

     Απασχολούμουνα μ’ αυτές τις σκέψεις και καταριόμουν τη μοίρα μου που μ’ έκαμε φτωχό.

     Πέρασαν χρόνια από τότε χωρίς όμως να σβύσει απ’ την φαντασία μου η σκηνή του παραλιακού δρόμου.

     Ένα δειλινό πριν λίγες μέρες αντίκριζα τον ίδιο άνθρωπο, με πρόσωπο γερασμένο κι ατημέλητο, να περνά σκυφτός, με συνοδεία δυο υπαλλήλους του Δήμου και να οδεύει προς το λιμάνι των απόκληρων, το Πτωχοκομείο.

     Γύρισα και κοίταξα τους θαμώνες του μεγάλου κέντρου για να δω αν του ρίχνανε έστω και ένα πονετικό βλέμμα.

     Κανένας όμως δεν τον είχε προσέξει.

     Γύρισα βιαστικός στο σπίτι γιατί τα μάτια μου είχαν βουρκώσει από την αντίθεσιν των δύο σκηνών.

     Έπρεπε να βρω κάποιον ―που να μπορούσε να με νιώσει― να του μιλήσω για το κατάντημα του σημερινού ανθρώπου που έχει για πίστη και θρησκεία τον Μαμμωνά. Δεν βρήκα κανένα στην μικρή μου καμαρούλα παρά το γραφείο μου. Πήρα το χαρτί κι έγραψα ό,τι ήθελα να πω.

[104]. Πεζοπορικός / ΑΜΟΛ / ΕΠΑ ― Ο Αρίσταρχος Δημητρίου θυμάται

[Τον Δεκέμβριο του 1952 το Σωματείο ΕΠΑ γιόρτασε τα εικοσάχρονα της ίδρυσής του, με ομιλητή το ιδρυτικό της μέλος Αρίσταρχο Δημητρίου (1904-1979), γνωστό φαρμακοποιό της πόλης και μουσικό με πανελλήνια αναγνώριση. Από την ελάχιστα γνωστή ομιλία του, που αποτελεί αποκαλυπτική μαρτυρία των γεγονότων δημιουργίας των σωματείων Πεζοπορικού, ΑΜΟΛ και ΕΠΑ, παρουσιάζεται εδώ το μεγαλύτερο μερος].

 

1924: η χρονολογία που με μια δυνατή νοσταλγία φτερουγίζει ακόμα στο μυαλό όλων εκείνων των παλιών ιδρυτικών και μεταγενέστερων μελών του τότε Σωματείου μας, εκ των οποίων μερικά με ευχαρίστησή μου βλέπω αυτή τη στιγμή παρόντα.

     Μερικοί φίλοι! Μια παρέα που δεσμό μεταξύ τους είχαν τη μουσική, τις εκδρομές και γενικά τη φυσιολατρεία, άστεγοι και χωρίς κανένα σωματειακό κανονισμό, μαζεύονταν συχνά εκεί στον περίβολο της “Ακροπόλεως” για να κανονίζουν τις εκδρομές τους. Μια απ’ τις εκδρομές αυτές, που έγινε τη παρακινήσει του διαπρεπούς διανοουμένου και τότε καθηγητού του Παγκυπρίου Ιεροδιδασκαλείου, μακαρίτου Ιωάννη Συκουτρή, ήταν στο Σταυροβούνι ―πεζοπορία. Κατά την εκδρομή εκείνη, που ήταν μεν κουραστική στο κορμί, μα με εξαίρετη ψυχική απόλαυση, ρίχτηκε η ιδέα της συσφίξεως των σχέσεων μεταξύ της παρέας αυτής με την ίδρυση ενός σωματείου.

     Παρέμεινε όμως ως απλή ιδέα που δεν εκτελέστηκε τότε. Ίσως επειδή φοβηθήκαμε πως η διεύρυνση της παρέας θα έφερνε ανωμαλία στις τόσο αρμονικές σχέσεις των μελών μεταξύ τους. Στο διάστημα εκείνο ζητήθηκε από τον μακαρίτη Τίμαρχο Αδαμίδη, διευθυντή του κέντρου “Ακρόπολις” και μας παραχωρήθηκε ένα μικρό δωμάτιο, που ως τότε χρησιμοποιόταν για αποθήκη καρβούνων. Εκεί ήταν το ανεπίσημο εντευκτήριο της παρέας αυτής. Εκεί προτιμούσε η παρέα, μονάχη της, να συναντάται αντί άλλου τόπου, καφενείου, ταβέρνας, χαρτοπαικτικού κέντρου ή λέσχης. Εκεί μιλούσε η παρέα με τη γλώσσα της μουσικής. Εκεί μιλούσαν για τη μουσική, για τις εκδρομές τους. Εκεί, σε κείνο το μπουτρούμι, νιώθαν καλύτερα παρά σ’ οποιοδήποτε άλλο μέρος της πόλης. Και τις γιορτές και Κυριακές τους δεν τις σπαταλούσαν αλλού παρά στις εκδρομές τους, εκεί που κοντά στη φύση, με συνοδό τη μουσική, νιώθαν πιο βαθύ, πιο ανόθευτο τον ανθρώπινο δεσμό του ενός προς τον άλλο. Και η παρέα μας σιγά σιγά μεγάλωνε γιατί κι άλλα παιδιά, λάτρες κι αυτοί της μουσικής, κι άλλοι φυσιολάτρες, ήρθαν κι εκείνοι στην παρέα.

     Ο κ. Κωστάκης Κωνσταντινίδης,  νυν διευθυντής της Οθωμανικής Τραπέζης στη Λάρνακα, ο κ. Δημητράκης Αντωνιάδης, γραμματεύς του Ελληνικού Προξενείου, ο κ. Παναγιώτης Παναγιωτίδης, έμπορος, σήμερα κάτοικος Βαρωσίων, ο κ. Θαλής Δημητρίου, σήμερα κάτοικος Αμερικής, ο κ. Έρμαν Ζιρίκοβιτς, ο γνωστός μουσικός της Λάρνακος, ο κ. Χαρής Κωνσταντίνου, παντοπώλης Λάρνακος, ο κ. Κυριάκος Σώπας, ηλεκτρολόγος, νυν κάτοικος Αθηνών, ο κ. Καλαβάς, γυμναστής τότε του Εμπορικού Λυκείου Λάρνακος, ο Παρούτης μας με το ωραίον του σφύριγμα, σήμερα υπάλληλος Ελληνικού Προξενείου, ο κ. Χαράλαμπος Γεωργίου, κάτοικος Αμερικής, και ο υποφαινόμενος, ο μόνος που απέμεινε μέχρι σήμερα μέλος της ΕΠΑ.

     Γύρω μας σ’ αυτήν την αίθουσα, ασφαλώς σ’ αυτή τη γιορτή μας, θα φτερουγίζουν οι ψυχές αγαπημένων φίλων μας που έφυγαν για μια αιώνια ζωή. Η ψυχή των αγαπημένων παλιών φίλων μας, μ. Γεωργίου Αχνιώτη, που ήταν όχι μόνο ένα από τα ιδρυτικά μέλη του σωματείου τούτου αλλά και ένας από τους σπουδαιότερους πυρήνες και εμψυχωτές του φυσιολατρισμού στο σωματείο μας· του μ. Θάνου Μιχαηλίδη που στάθηκε κι αυτός ένας γερός μοχλός στη στερέωση του σωματείου αυτού, του οποίου ήταν κι αυτός ένα από τα ιδρυτικά μέλη· του μ. Θεοδώρου Γερολέμου, του γνωστού σε όλους μας με το όνομα Τζώνης, που χρόνια και χρόνια με την κιθάρα του στο χέρι ήταν πάντα πρόθυμος να δώσει ζωή στο σύλλογο σε κάθε στιγμή που τον καλούσαν, από τις πρώτες στιγμές της ίδρυσης του σωματείου μέχρι της τελευταίας στιγμής που πέθανε με την κιθάρα στο χέρι.

     Όλοι αυτοί, και μερικοί άλλοι ακόμα ίσως, που αυτή τη στιγμή ξεφεύγουν απ’ τη μνήμη μου, ήταν η πρώτη ωραία εκείνη παρέα που ξεκίνησε με μοναδική απόλαυση και δεσμό μεταξύ τους τη μουσική και τη φυσιολατρεία.

     Περνούσαν οι μέρες κι οι μήνες ως ότου μια εκδρομή στο Κίτι έγινε αιτία ν΄αποφασισθεί τελειωτικά η ίδρυση ενός σωματείου. Η ψυχική ικανοποίηση, ο ενθουσιασμός, ο αυθόρμητος στενός δεσμός του ενός προς το άλλο μέλος της παρέας, τους έκαναν ν’ αποφασίσουν να δώσουν μια πιο επίσημη, μια πιο συγκεκριμένη έννοια στην παρέα αυτή. Ώσπου μια μέρα γίνεται η πρώτη συνεδρία στο Εμπορικό Λύκειο Λάρνακος, που ’χε την καλοσύνη τότε ο διευθυντής του κ. Κουτουμάνος να παραχωρήσει, και εκεί μελετάται και παίρνεται τελειωτικά η απόφαση. Ιδρύθηκε το σωματείο εκείνο από μια δράκα παιδιά. Αποφασίζεται να ονομασθεί “Πεζοπορικός”, αφού άλλωστε οι εκδρομές μας, που ήταν συχνότατες, γίνονταν σχεδόν πάντοτε με τα πόδια, εκτός μερικών μακρινών που γίνονταν με τα ποδήλατα.

     Η παρέα ονομάστηκε “Πεζοπορικός”. Άστεγη όπως ήταν εξακολουθούσε να μαζεύεται στο αγαπημένο της εκείνο μπουτρούμι, που μύριζε ακόμα κάρβουνο που άλλοτε εκεί μέσα ήταν αποθηκευμένο.

     Σε κάποια στιγμή εξάρσεως και ενθουσιασμού, ρίχνεται από τον κ. Κωστάκη Κωνσταντινίδη μια ιδέα που έκανε να σκιρτήσουν όλων οι καρδιές μας: Να κτίσουμε ένα δικό μας οίκημα όπου να στεγάσουμε το σωματείο μας. Αλοίμονο όμως… δεν πέρασαν πολλά λεπτά για να καταλάβουν πως αυτά ήταν λόγια ενθουσιασμού και πόθοι ανεκπλήρωτοι. Χρήματα! Πού θα βρίσκονταν τόσα χρήματα; Ήταν μια κουβέντα που λέχθηκε για να μείνει μόνο κουβέντα, μα αυτό έγινε η αρχή για να βρεθεί μια άλλη λύση.

     Το μέρος όπου σήμερα είναι στεγασμένο το σωματείο μας αυτό, η ΕΠΑ μας δηλαδή, ήταν τότε ένα χωράφι που ανήκε εις τον μακαρίτη Κωνσταντή Μιχαηλίδη Αλεμονάκη, πατέρα του κ. Φάνου Μιχαηλίδη, μέλους του σωματείου μας. Ο κ. Φάνος εμεσολάβησε και κατόρθωσε να πείσει τον πατέρα του να μας κτίσει εις το μέρος εκείνο ένα οίκημα, υπό τον όρο να προκαταβάλει το σωματείο μας περίπου εκατόν λίρας, τας οποίας να καλύψουμε κατόπιν με ενοίκια. Δεχθήκαμε τη συμφωνία και όλα τα μέλη, όσο μπορούσαμε ο καθένας, προκαταβάλαμε συνδρομάς, άλλοι ενός έτους, άλλοι περισσοτέρων ετών, και μαζεύτηκε το ποσόν που εχρειάζετο.

     Ιδρύθηκε το σωματείο εκείνο με μόνη τη δύναμη των μελών του, χωρίς συνδρομή άλλων, χωρίς βοηθήματα ξένων, χωρίς θόρυβο, εορτάς και πανηγύρια, χωρίς εντυπωσιακάς κινήσεις, ιδρύθηκε μόνο του για να γίνει το σπίτι μας, το σχολείο μας, η μοναδική μας απόλαυσις, και ανυψώθηκε με τη δύναμη των μελών του ως εκεί που δίκαια υπερηφανευόταν, Η μουσική μας, οι εκδρομές μας, ο αθλητισμός υπό ποικίλη μορφή κι η φυσιολατρεία, ήταν η βάσις των κανονισμών και του καταστατικού μας.

     Αθλητισμός στο σωματείο μας τότε ήταν το θαλάσσιο σπορ, πεζοπορία και σουηδικές ασκήσεις και κλασικός αθλητισμός. Εάν δεν απατώμαι, το 1925 εζητήθη από το σωματείο μας και καθιερώθη ως έν εκ των αγωνισμάτων εις τους Παγκυπρίους και η πεζοπορία, όπου, ως ενθυμούμαι, ήλθε δεύτερος ο κ. Χαρής Κωνσταντίνου, είς εκ των ιδρυτικών μελών του σωματείου μας.

     Με γυμναστήν μας τότε τον κ. Γιασεμίδην του Παγκυπρίου Ιεροδιδασκαλείου αρχίζουν αι τακτικαί πρωϊναί σουηδικαί ασκήσεις των μελών μας που, παρ’ όλον ότι δεν ήσαν υποχρεωτικαί, εν τούτοις σχεδόν όλα τα μέλη τακτικότατα προσήρχοντο, εκτός εμού, ο οποίος απουσίαζα εις Αθήνας δια τας σπουδάς μου.

     Οι εκδρομές μας ολοέν τακτικές και μελετημένες. Με τροφήν από κοινού, με επικεφαλής επί του συσσιτίου τον κ. Μιχαλάκην Θεοχαρίδην και τον Παρούτην μας. Με αυστηράν απαγόρευσιν των οινοπνευματωδών ποτών, με μοναδικά μέσα συγκοινωνίας τα πόδια μας και ενίοτε τα ποδήλατά μας.

     Ο αριθμός των μελών μέσα σε λίγο καιρό μεγάλωσε. Μεγάλωσε καταπληκτικά και φυσικόν ήτο μέσα σε τόσα πολλά μέλη να υπάρξει και μια ανομοιογένεια. Και σιγά σιγά άρχισαν να αναφύονται και διχασμοί γνωμών σε διάφορα σημεία, μέχρις ότου, το 1926, μια διαφορά και μια φιλονικία φέρνει μιαν διάσπασιν του σωματείου μας, που γίνεται τελικά η αιτία της ιδρύσεως ενός συλλόγου νέου. Ήταν τότε που ιδρύθηκε ο Αθλητικός Μουσικός Όμιλος Λάρνακος ΑΜΟΛ. Μεταξύ των πρώτων ιδρυτών του σωματείου τούτου ήσαν οι κ.κ. Έρμαν Ζιρίκοβιτς, Γεώργιος Ζαρμάος, ο μακαρίτης ιατρός Φράνσις (θείος του νυν γνωστού ιατρού Φράνσις), ο Βάσος Αχιλλέως, ο Μήτσος Καρεμφυλάκης και ο μακαρίτης Τζώνης.

     Με την δημιουργίαν των δύο αυτών σωματείων εις την πόλιν μας, ξύπνησε μια άμιλλα που φυσικόν ήτο να φέρει μιαν πρόοδον εις τον αθλητισμόν και την μουσικήν. Γενικά αμιλλώντο μετά φανατισμού τα δύο σωματεία ποίον θα αναδειχθεί ανώτερον εις δημοσίας εμφανίσεις.

     Αθλητισμός, πλέον, των σωματείων μας γίνονται το χόκι, τα θαλάσσια σπορ, ο κλασικός αθλητισμός και το ποδόσφαιρον. Μάλιστα, κυρίες μου και κύριοι, το μικρόβιον αυτό του φουτμπώλ είναι από τότε που μπήκε στα σωματεία μας και καλλιεργήθηκε. Είχαμε και οι δυο σύλλογοι τις ομάδες μας. Στον αθλητισμόν γενικά υπερείχε πάντοτε ο Πεζοπορικός, Στην μουσικήν όμως υπερείχεν ο ΑΜΟΛ, με επικεφαλής τον γνωστόν Έρμαν. Είχε πολύ περισσότερα εις αριθμόν μουσικά στελέχη εις το ΑΜΟΛ.

     Αι ποδοσφαιρικαί συναντήσεις των δύο σωματείων αφορούσαν την Λάρνακα. Οσάκις όμως επρόκειτο να γίνει καμια συνάντησις με άλλην τινα πόλιν, τότε εγένετο μικτή ομάς εκ των δύο σωματείων, η οποία κατήρχετο με τα χρώματα του Γ.Σ.Ζ.

     Η άμιλλα αυτή, ο αγώνας εις το να παρουσιάσουν ο ένας σύλλογος ομάδα καλυτέραν της άλλης, άρχισε να δημιουργεί ανάγκας. Κι έτσι άρχισαν, ως ήτο φυσικόν, να κατατρώγονται τα ταμεία και των δύο σωματείων από τα αθλητικά των τμήματα. Κάθε πόρος, σαν αυτός από συνδρομάς, χορούς, συναυλίες κ.λπ. κατετρώγετο απνευστί από το ευλογημένο ποδόσφαιρον, μέχρις ότου έφθασαν και τα δύο σωματεία στο σημείον να είναι προβληματική η ύπαρξίς των.

     Κι έτσι σιγά σιγά άρχισε να καλλιεργείται η ιδέα της επανενώσεως και συγχωνεύσεως των δύο σωματείων εις ένα. Έρχεται λοιπόν επί το έργον ο πολυμήχανος κ. Μήτσος Καρεμφυλάκης. Τεχνηέντως, δια της γνωστής και αφθάστου διπλωματικότητός του, εγκαταλείπει το σωματείον του ΑΜΟΛ και εγγράφεται εις τον Πεζοπορικόν, όπου εντός ολίγου κατορθώνει να γίνει και επίτροπος. Αι ενέργειαί του δια την ένωσιν των δύο σωματείων, με την βοήθειαν των κ.κ. Γεωργίου Βασιλειάδου, νυν δικαστού, και Ζήνωνος Πιερίδου, στέφονται υπό πλήρους επιτυχίας και η ένωσις αποφασίζεται.

     Καλά ως εδώ, αλλά τώρα αναφύονται νέαι διαφοραί. Είναι και αι φιλοτιμίαι, βλέπετε. Πώς θα ονομάσωμεν το σωματείον; Το ΑΜΟΛ δεν εδέχετο να εξακολουθήσει να υφίσταται το όνομα του μητρικού σωματείου “Πεζοπορικός”. Δεν ήθελαν, δηλαδή, να θεωρηθούν ως επιστρέφοντα απολωλότα πρόβατα. Κι ύστερα, ποίον από τα δύο οικήματα θα εγκαταλειφθεί και ποίον θα παραμείνει ως στέγη του νέου σωματείου;

     Μα και σ’ αυτά τα σημεία οι τρεις καλοί μας διπλωμάται μεσολαβηταί δεν δυσκολεύτηκαν να βρουν την κατάλληλον συμβιβαστικήν λύσιν. Και ως όνομα μεν εδόθη το σημερινόν όνομα ΕΠΑ, δηλ. Ένωσις Πεζοπορικού – ΑΜΟΛ, ως οίκημα δε απεφασίσθη να εξευρεθεί τρίτον και ως τοιούτον να ενοικιασθεί το οίκημα εις το οποίον σήμερον στεγάζεται το Δημαρχείον μας.

[103] Ο παραγνωρισμένος “Λάρνακας”

Αδικημένη στάθηκε η παλιά πόλη της Λάρνακας (που περικλείεται σήμερα από τις ενορίες Χρυσοπόλιτισσας, Σωτήρος, Αγίου Ιωάννη και Αγίου Ιωάννη Προδρόμου) ―“ο Λάρνακας” όπως ήταν γνωστός στους παλαιότερους.  Ήταν ένα κομμάτι της πόλης που σπάνια αποκτούσε κάποιο ενδιαφέρον να απαθανατιστεί σε σχεδίασμα ή φωτογραφία, μια και δεν διέθετε τη φωτογένεια ή τα προικιά του κεντρικού παραλιακού μετώπου της Σκάλας ―ακόμη και πριν φυτευτούν οι “φοινικούδες” (ενωρίς κατά τη δεκαετία του 1920), που έδωσαν και “ονομαστική” ταυτότητα στην ακτής της πόλης.

Τρεις απεικονίσεις της παλιάς Λάρνακας του εσωτερικού δίνονται πιο κάτω. 

1818

1878

1914

[102]. Ο Πουρίνος

Στη Λάρνακα των χρόνων αμέσως μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, χαρακτηριστικός “τύπος” της πόλης ήταν ο Χριστάκης Κτωρίδης Πουρίνος, ο οποίος διασκέδαζε την μικρή αστική κοινωνία της με τις εύθυμες ιστορίες του που σάρκαζαν τον ίδιο ή σατίριζαν, πάντοτε με καλοπροαίρετη διάθεση, γνωστούς συμπολίτες του.

Ο Πουρίνος είχε γεννηθεί στη Λάρνακα το 1901 και πέθανε κατά τη δεκαετία του 1970 έχοντας εκδώσει δύο βιβλία με ιστορίες του (Τα Απομνημονεύματα Χριστάκη Σωτηρίου Κτωρίδη Πουρίνου: Κουβέντες της ζωής [1966], και  Ευτράπελα και διαφημίσεις, τόμος δεύτερος [1970]. Με σαφή διάθεση να σατιρίσει τους μεγάλους Έλληνες ιστορικούς της αρχαιότητας (και κυρίως τον Θουκυδίδη) αρχίζει τον πρόλογο του πρώτου βιβλίου του:

Πουρίνος Χριστάκης Σωτηρίου Κτωρίδης ο Λαρνακεύς συνέγραψε τα απομνημονεύματα αυτού αρξάμενος της αφηγήσεως από των συμβάντων της παιδικής του ηλικίας με την ελπίδα ότι ταύτα θα είναι μέγιστα και αξιολογιότατα όλων των προ αυτού συγγραφέντων τοιούτων…

Ακολουθούν δύο σύντομες ιστορίες του.

Ι

Οικόσημον

1932. Ένας χρόνος ανομβρίας, ένας χρόνος κυριολεκτικώς γεωργικής καταστροφής και απογνώσεως εις όλην την Κύπρον. Τα ζώα διέτρεχον τον έσχατον κίνδυνον να χαθούν από το πρόσωπον της νήσου δι’ έλλειψιν τροφής.

     Εις τη κρίσιμον αυτήν στιγμήν, μίαν καλήν πρωΐαν, ο πατέρας εναύλωσε δύο καΐκια τουρκικής κοινότητος και επήρεν τον δρόμον προς την νότιον Τουρκίαν και έφθασεν εις Μερσίναν και έφερεν τα πρώτα φορτία κριθής, πιτέρων και άλλων ζωοτροφών. Εκτός αυτών έφερεν και αυγά, καρύδια ―τα οποία δυστυχώς ήσαν κατά το πλείστον κουφά. Όταν δε ο πλανόδιος μικροπωλητής τα διαλαλούσε, εφώναζεν: “Καρύδια, καρύδια ωραία· δεν είναι του κ. Πουρίνου”. 

     Κατόπιν βεβαίως και άλλοι έμποροι της Λάρνακος, ως ο κ. Χρίστος Οικονομίδης ―πατήρ του Κύπρου Οικονομίδη, ο Ανδρόνικος και άλλοι. Τον δρόμον όμως τον άνοιξεν ο πατέρας μου.

     Προς τιμήν του εδόθη δεξίωσις εις το Ankara Palace Μερσίνης. Παρευρέθησαν ο Διευθυντής της Γεωργίας, ο Κυβερνήτης της περιοχής, ο Πρόξενος της Αγγλίας, πολλοί έμποροι σιτηρών και άλλοι επίσημοι.

     Ωμίλησεν ο Διευθυντής της Γεωργίας όστις μεταξύ άλλων εξήρεν το δαιμόνιον πνεύμα του πατέρα μου, όστις έγινεν αιτία να αναπτυχθούν αι εμπορικαί σχέσεις Κύπρου-Τουρκίας εις μεγάλον βαθμόν. Μάλιστα δε, ως με επληροφόρησεν ο πατήρ μου, εις μίαν οδόν της Μερσίνης εδόθη το όνομα SOTIRI POURINO OGLU SOKACI. Και εις ανάμνησιν των γεγονότων εδόθη και το κάτωθι οικόσημον: Σωτήριος Σωτήρ Esek Tavuk ve Poullicik, το οποίον σημαίνει: Σωτήριος (το όνομα του πατρός μου) είναι ο Σωτήρ των γαϊδάρων, ορνίθων και πουλιών.

 

II

Οι μισθοί

Όταν ηνδρώθην και απεφοίτησα εκ της Αμερικανικής Ακαδημίας Λάρνακος επεδόθην εις το εμπόριον και εξήσκησα επί σειράν ετών μετά θαυμαστού ζήλου και τιμιότητος το επάγγελμα του πιτερεμπόρου, εκπληρωθείσης ούτω προφητείας παλαιού και αλησμονήτου μου διδασκάλου: “Βρε εσύ, πίτερα θα πουλάς”.

Ήλθεν όμως στιγμή κατά την οποίαν η επιχείρησίς μου επήγεν κατά διαβόλου και για να κερδίζω τον επιούσιόν μου ηναγκάσθην να προσληφθώ υπάλληλος σε εμπορικήν επιχείρησιν. Καλός μου φίλος, ενδιαφερόμενος δι’ εμέ, με ηρώτησε πόσα χρήματα παίρνω. Εγώ απήντησα αμέσως.

― “Οκτώ λίρας ως λογιστής, οκτώ ως πλασιέ, οκτώ ως δακτυλογράφος και οκτώ δι’ άλλας μικροασχολίας”.

― “Ωραία”, είπεν εκείνος χαμογελώντας, “δηλαδή, το όλον τριανταδύο λίρας”.

― “Ναί!… αλλά…”, άρχισα να λέγω.

― “Τι αλλά…”, με διέκοψε εκείνος.

― “Δηλαδή, ήθελα να πω ότι οι μισθοί… συντρέχουν!!”

― “Βρε αγράμματε, οι ποινές συντρέχουν και όχι οι μισθοί”, μου είπε γελώντας.

― “Ε, και οι μισθοί δεν γίνεται να συντρέχουν;”

[101]. Το (παλιό) Στάδιο Γ.Σ.Ζ. ―Οι πρώτες αναζητήσεις

1896     Ίδρυση του «Κιτιακού Γυμναστικού Συλλόγου Ο Zήνων”.  Πρώτη επιτροπή: Φ. Zαννέτος (Πρόεδρος), Nικόλαος Mικελλίδης, Άγγελος Σούντιας, Mιχαήλ Γ. Nικολαΐδης, Eυάγγελος Xατζηιωάννου, και Δημήτριος Γ. Διανέλλος. Ως πρώτο “γυμναστήριο” χρησιμοποιήθηκε χώρος που δωρήθηκε από την Ιερά Mονή Kύκκου.

1924     Tο Γυμναστήριο του Γ.Σ.Z. μεταφέρεται σε χώρο πίσω από το Eυρυβιάδειο Παρθεναγωγείο. (Στην παλιά του θέση κτίζεται το Nηπιαγωγείο Kωνσταντίνου Kαλογερά).

1927, Mάιος     H Eπιτροπή του Γ.Σ.Z. αγοράζει κήπο που ανήκει στον Π. Λανίτη, στην αρχή της λεωφόρου Aρτέμιδος, αντί 516 λιρών, για να ανεγείρει καινούργιο Στάδιο.

“Δια να αντιμετωπίση ο Σύλλογος τας δαπάνας της ανεγέρσεως Σταδίου απεφάσισε να αποταθή προς τους πολίτας και ζητήση παρ’ αυτών εράνους. O κ. Δ.N. Δημητρίου τότε προέβη εις την δήλωσιν, ότι θα καταβάλη ίσον ποσόν προς το ποσόν των συλλεγησομένων εράνων, αρκεί τούτο να μη είναι ολιγότερον των λιρών 100. Tόσος ήτο ο ενθουσιασμός των πολιτών άμα επληροφορήθησαν την δήλωσιν αυτήν του κ. Δημητρίου, ώστε εντός ολίγων εβδομάδων είχε συλλεγή το ποσόν λιρών 320, ίσον του οποίου ο κ. Δημητρίου κατέβαλε προς τον Tαμίαν του Συλλόγου”. [Αντ. Χ. Oικονόμου, Ένα Πάνθεον: Οι μεγάλοι ευεργέται και δωρηταί της Λάρνακος και των χωρίων της (1934)].

1928     Λειτουργία νέου Σταδίου Γ.Σ.Z. επί της λεωφόρου Aρτέμιδος.

[100]. Ακόμη πέντε έργα του ζωγράφου «Βικτωρή» Ν. Ιωαννίδη

Σε παλαιότερη ανάρτηση σε αυτό το ιστολόγιο ([17]. «Ο Βίκτωρ Ν. Ιωαννίδης στο Π.Ε.Λ.Λ.») είχαν δημοσιευθεί τέσσερα σατιρικά σχέδια του λεμεσιανού ζωγράφου Βίκτωρα Ν. Ιωαννίδη, της περιόδου κατά την οποία  ο καλλιτέχνης εργαζόταν ως καθηγητής τέχνης στο Παγκύπριο Εμπορικό Λύκειο Λάρνακας.

Τέσσερα ακόμη σχέδια του «Βικτωρή», της ίδιας εποχής, έχουν προσφερθεί στο ιστολόγιο από τον φίλο Κρίτωνα Γεωργιάδη και παρουσιάζονται εδώ. Επίσης ένα μεγάλων διαστάσεων διαφημιστικό από το «Ατελιέ Ιωαννίδη», της ιδίας περιόδου (γύρω στα 1936), για την Υποδηματοποιία Αβρααμίδη, μια βιομηχανία με στενούς δεσμούς με τη Λάρνακα. (Ανήκει στην κυρία Αντιγόνη Περεντού-Βαβατσινιώτη).

Αυτοπροσωπογραφία (1944)

Ο θεολόγος Χαράλαμπος Πατσίδης

 

Η φιλόλογος Ήβη Πετρίδου

Νίκος Στρόγγολος, καθηγητής εμπορικών

Διαφήμιση (λάδι σε καμβά, 1.76 x 2.00 μ.)

[99]. Δ΄ Παγκύπριοι Αγώνες (1900)

Οι Δ΄ Παγκύπριοι Αγώνες έγιναν στη Λάρνακα στις 13-16 Απριλίου 1900 με συμμετοχή, εκτός του φιλοξενούντος «Κιτιακού Γυμναστικού Συλλόγου Ζήνων», των αθλητικών συλλόγων Παγκύπρια [Γ.Σ.Π.], Ολύμπια [Γ.Σ.Ο.] και Κόροιβος [Γ.Σ.Κ.].

Όπως μας πληροφορεί ο Ν.Γ. Κυριαζής, για τις ανάγκες της μεγάλης αθλητικής εκδήλωσης κατασκευάστηκαν πρόχειρες ξύλινες κερκίδες, ενώ κατά την έναρξή των αγώνων “ηγέρθη ζήτημα ανυψώσεως σημαιών, προκαλέσαν συζητήσεις. O Δημήτριος Z. Πιερίδης παρητήθη, ο δε Xέικραφτ, δικαστής, και Γκρήνουτ συνεζήτησαν μετά του Zαννέτου. […]

Προς τιμήν του Tζαπούρα, ελθόντος πρώτου εις τον Mαραθώνιον, απηγγέλθησαν οι στίχοι Δ. Λιπέρτη:

H δόξα σ’ εκαμάρωσε / η νίκη στο κεφάλι / στεφάνι σου εφόρεσε. Tα δοξασμένα χρόνια / στην όψι σου χαμογελούν, και τα θωρούμε πάλι / αθάνατος ωσάν κι αυτή κι εσύ θα ζεις αιώνια!”

Ακολουθεί φυλλάδιο με χειρόγραφες σημειώσεις αποτελεσμάτων, σκαλιώτη φίλαθλου που παρακολούθησε τους αγώνες. 

[98]. Η ελληνολατρεία του Γουσταύου Λαφφών

Ο γαλλικής καταγωγής ποιητής Γουσταύος Λαφφών γεννήθηκε στη Λάρνακα το 1835 και πέθανε στην Κωνσταντινούπολη το 1906. Δεύτερη σύζυγός του ήταν η Ada Bargigli, από γνωστή παλιά οικογένεια της Λάρνακας.

Ο Λαφφών έγραψε στα ελληνικά και στο έργο του εκδηλώνεται η αγάπη του για την Κύπρο, την Ελλάδα και τον ελληνικό κόσμο.

Το 1880 εξέδωσε σε γαλλική μετάφραση ολόκληρο τον Ύμνο εις την Ελευθερίαν του Διονυσίου Σολωμού, ενώ τα Άπαντά του εκδόθηκαν το 1915 με επιμέλεια του Ριχάρδου Βαρζίλη, αδελφού της συζύγου του.

Για την Κύπρο είχε γράψει:

          Έχω πατρίδα το χρυσό

          της Κύπρου το νησί,

          που βγάζει κόρες όμορφες

          και νόστιμο κρασί

Ως επίγραμμα στον τάφο του είχε ζητήσει να γράψουν:

          Εδώ κοιμάται ο Λαφφών

          το γένος ήτο Γάλλος

          Πλην της Ελλάδος εραστής

          και θαυμαστής μεγάλος!

Μια ενδιαφέρουσα μαρτυρία για τον Λαφφών δημοσιεύτηκε το 1950 από τον πολιτευτή και εθνικό αγωνιστή Νικόλαο Κλ. Λανίτη (1872-1958) ο οποίος είχε γνωρίσει τον ποιητή.

“Εις την Λάρνακα εγεννήθη και ενεπνεύσθη ο ελληνογάλλος ποιητής Γουσταύος Λαφφών, αληθινός ελληνόπληκτος, του οποίου τα ελληνικά ποιήματα απήγγελλε και εδώ και εις τας Αθήνας η περασμένη γενεά. Ενθυμούμαι ποίον ενθουσιασμόν επροκάλεσεν ο Λαφφών μίαν βραδιάν από του βήματος του Παρνασσού. Όταν εγήρασε ενθυμήθη ο Λαφφών την Κύπρον και ήλθεν εδώ δια να ιδρύση… Γεωργικήν Τράπεζαν. Ένα βράδυ είχαμε συναθροισθή όλοι μας εις το σπίτι του Γεωργίου Ρωσσίδη, όχι δια την Γεωργικήν Τράπεζαν του Λαφφών, αλλά δια την ποίησιν. Η κυρία Θεοδώρα Ρωσσίδου, το γένος Ζήνωνος Πιερίδου, εγγονή του Δημητρίου, αληθινή αρχόντισσα της παλαιάς εποχής, επανέφερεν εις τον γηρασμένον ποιητήν πυκνάς τας αναμνήσεις της νεότητάς του εις την Λάρνακα. Η Γεωργική Τράπεζα ελησμονήθη αμέσως. Και ο Λαφφών ήρχισε να τραγουδή σε θαυμασίαν δημοτικήν γλώσσαν τες παλιές ομορφιές της γενεθλίου του πόλεως. Υψηλός και ωραίος γέρων, ενόμιζε κανείς ότι εφλέγετο από τας φλόγας της πρώτης του νεότητος. Είχαν περάσει πολύ τα μεσάνυχτα, όταν ο Λαφφών μας απήγγειλε το τελευταίον του ποίημα. Ενθυμούμαι ότι εις το ποίημα αφού εφέρετο νοσταλγικά εις το παρελθόν, έκλαιεν ότι ‘τώρα όπου έγινεν η θάλασσα γιαούρτι δεν είχε κουτάλι να φάγη’. Ενθουσιάσθη μέχρι δακρύων από τα χειροκροτήματά μας και ησθάνθη κάποιαν υπερηφάνειαν όταν του είπαμεν ότι και ο Γκαίτε 84 ετών έγραψε το ωραιότερον ερωτικόν του ποίημα”.

[97]. Η βιβλιοθήκη Λουκή Ζ. Πιερίδη

Εκτός από τη σπουδαία συλλογή βιβλίων που είχε δημιουργήσει ο άγγλος διοικητής Λάρνακας Claude Delaval Cobham (1842-1915) η πόλη διέθετε παλαιότερα μία ακόμη σημαντική ιδωτική συλλογή βιβλίων, κυρίως κυπρολογικού ενδιαφέροντος, αυτή του Λουκή Z. Πιερίδη.

Η βιβλιοθήκη Λουκή Πιερίδη αποτελούμενη από 1400 βιβλία και φυλλάδια, πολλά από αυτά σπάνια, 300 τόμους περιοδικών και εφημερίδων, και από μεγάλο αριθμό χειρογράφων, λειτούργησε, από πολύ ενωρίς, ως πυρήνας σοβαρής βιβλιογραφικής έρευνας και αναφοράς. Ήδη από το 1911 ο Xαρίλαος I. Παπαϊωάννου δημοσιεψε στο περιοδικό του Φως λεπτομερή κατάλογο 53 παλαιών εγγράφων που ανήκαν σ’ αυτή.

      Aπό την ίδια βιβλιοθήκη η ομάδα έκδοσης του περιοδικού Kυπριακά Xρονικά (Λάρνακα, 1923-1937) άντλησε μεγάλο μέρος των δημοσιευμάτων της. Στους φιλόξενους χώρους της οικίας Πιερίδη σύχναζε η ―μυθική, σήμερα― ομάδα του πρωτοπόρου αυτού κυπρολογικού περιοδικού, αποτελούμενη, κυρίως, από τον Mητροπολίτη Kιτίου Nικόδημο Mυλωνά, τον διαπρεπή φιλόλογο Iωάννη Συκουτρή, τον Nεοκλή Kυριαζή και τον Λουκή Πιερίδη. Eδώ ξεκίνησε η προσπάθεια του Συκουτρή για ετοιμασία νέας Kυπριακής Bιβλιογραφίας, προσπάθεια που ποτέ δεν ολοκληρώθηκε λόγω της σύντομης παραμονής του στην Kύπρο· οι καρποί της, κάποιες εκατοντάδες βιβλιογραφικά δελτία, βρίσκονταν έως το 1974 στη Δημοτική Bιβλιοθήκη Aμμοχώστου, και χάθηκαν κάτω από τον οδοστρωτήρα της τουρκικής εισβολής και κατοχής. Στη βιβλιοθήκη Λουκή Πιερίδη φιλοξενήθηκε και ο ακούραστος ερευνητής γιατρός Nεοκλής Γ. Kυριαζής όταν ολοκλήρωνε τη δική του Kυπριακή Bιβλιογραφία, το 1935.

     H πολύτιμη αυτή συλλογή βιβλίων δωρήθηκε στο Tμήμα Aρχαιοτήτων, τον Iούνιο 1942, από τον Zήνωνα Δ. Πιερίδη, ανεψιό του Λουκή Z. Πιερίδη, στα δεκαπέντε χρόνια από το θάνατο του δημιουργού της. Kατά τη διάρκεια του πολέμου, τα βιβλία είχαν μευταφερθεί αλλού, για ασφαλή φύλαξη, και μόλις τον Iανουάριο 1946 έγινε κατορθωτό να λειτουργήσει ως συλλογή στη Bιβλιοθήκη του Kυπριακού Mουσείου. Eνιαίο αντίγραφο του καταλόγου της συλλογής σώζεται στην πράξη παραχώρησής της, σε σχετικό φάκελο του Kρατικού Aρχείου Kύπρου.

[96]. Ο πρώτος κύπριος επιστολογράφος του Κ.Π.Καβάφη

 

Ο Στυλιανός Ι. Θεοχαρίδης γεννήθηκε στην Άχνα το 1886 και πέθανε το 1923. Έζησε στη Λάρνακα και στη Λευκωσία και έγραψε ποίηση (κυρίως ερωτική και πατριωτική) την οποία δημοσίεψε σε εφημερίδες και περιοδικά της Κύπρου, της Αιγύπτου και της Ελλάδας. Το 1925 ο πατέρας του εξέδωσε στη Λάρνακα μερικά από τα ποιήματά του («Ποιήματα, παρμένα εκ της μεγάλης του σειράς»), σημειώνοντας σε προλογικό σημείωμα: “Ένας βαριά πληγωμένος πατέρας θέλων να ρίψη βάλσαμο στην πλήγωμένη του καρδιά, απεφάσισε να παρουσιάση στο φιλαναγνωστικό κοινό αρκετά από τα ποιήματα του μακαρίτη του γυιού του με την ιδέα [ότι] κάτι καλό κάμνει για τη μνήμη του”.

Παρ’ ότι ο Στυλ. Θεοχαρίδης δεν διακρίθηκε ως ποιητής, κατέχει μια τιμητικότατη “πρωτιά” ως ο πρώτος Κύπριος που έγραψε στον Κωνσταντίνο Π. Καβάφη (τον Σεπτέμβριο του 1919) εφράζοντας θαυμασμό για το έργο του και την επιθυμία να αγοράσει και να γνωρίσει όλο του το έργο. Τον επόμενο μήνα ο Καβάφης ανταποκρίθηκε στο αίτημα του θαυμαστή του συνοδεύοντας τα ποιήματα με σχετική επιστολή.