[126]. Χριστόδουλου Κουππά, “Ποίημα δια τα εγκαίνια του Νέου Θεάτρου ‘Απόλλων’ του Ξενοφώντος Αντωνιάδου, τη 17/2 Μαρτίου 1901”.

Ο Χριστόδουλος Κουππάς (1845-1918), εκδότης της σκαλιώτικης εφημερίδας Ένωσις, ο οποίος έγραφε και σατιρική ποίηση, διαβάζει τον Μάρτιο του 1901 έμμετρο στιχούργημά του κατά τα εγκαίνα του Νέου Θεάτρου “Απόλλων” του Ξενοφώντος Αντωνιάδου.

Ο χώρος, ο οποίος είχε ανακαινιστεί και επρόκειτο να χρησιμοποιηθεί ως θέατρο, φαίνεται ότι παλαιότερα ήταν σταύλος και για τον λόγο αυτό ο Κουππάς βρήκε την ευκαιρία να σατιρίσει το γεγονός με σχετικούς στίχους.

[Η φωτογραφία του Χρ. Κουππά παραχωρήθηκε από τον Λούη Περεντό].

[Η πρώτη σελίδα του χειρογράφου]

Με λίγα λόγια θα σας πω περί τούτου του τόπου,

δεν θα κουράσω δε υμάς δια μεγάλου κόπου.

Έχομεν την παράστασιν που θα γινεί απόψε,

και δεν θέλω να μου ειπεί κανείς τον λόγον κόψε.

Αλλά αφού εγκαίνια όλοι εδώ τελούμεν,

θέλω να είπω κάτι τι ολίγον να γελούμεν.

Μουσόληπτον το θεωρώ εδώ τούτο το μέρος,

και δύο λόγια θα ειπώ, γι’ αυτό κι εγώ εγκαίρως.

Εδώ σωστά που στέκομαι, ήτο άλλοτε βήμα

όπου τρανοί Καθηγηταί είπασιν κάθε ρήμα.

Επίσης και Πολιτικοί, Πρόξενοι ωμιλήσαν,

οι τοίχοι εδώ, τα μάρμαρα ν’ ακούουν συνηθίσαν.

Δασκάλοι και δασκάλισσες είπαν απείρους λόγους

ο κάθε ένας με σειράν κατά τους καταλόγους.

Όπως εξήγησα λοιπόν, αυτό εδώ το μέρος,

πάντα είναι μουσόληπτον χειμώνα και το θέρος.

Αλλ’ ας αφήσωμεν τωρά, όπου ανακαινίσθη,

κι ας έλθωμεν εις εποχήν προτέραν που εκτίσθη.

Σταύλος πολλών κτηνών ήτο, μούλων τε και γαδάρων,

στες πάχνες των κατά σειράν φοράδων και αππάρων.

Εδώ λοιπόν ηκούετο κάθε φωνή και φθόγγος,

φοράδων ο σσισσινισμός και των γαδάρων όγκος.

Με πάσον που συνώδευεν, αρμονικώς, ευθέτως,

εκείνο που γνωρίζετε… που βγαίνει αντιθέτως.

Με κόντρα-πάσο εγίνετο τέχνην και ποικιλίαν,

των τετραπόδων μουσικήν, μεγάλην συναυλίαν.

Τώρα ημείς τα δίποδα ζώα, σ’ αυτόν τον τόπον,

τα άλλα διεδέχθημεν, χωρίς μεγάλον κόπον.

Να τ’ αντικαταστήσωμεν στην μουσικήν επάνω,

με την κιθάραν, το βιολί, κι ακόμη με πιάνο.

Η μεταξύ μας διαφορά είναι ολίγη, φίλοι!

μόνον ολίγη εις τ’ αυτία και κάπως εις τα χείλη.

Εκείνα έχουν τέσσερα πόδια, καλά στημένα,

κι εμείς μόνον έχομεν δυο, κι εκείνα ’ποσταμένα.

Αυτή είναι η διαφορά, κι εις τα μυαλά κομμάτι,

και μολαταύτα εις πολλούς χρειάζεται αλάτι.

Πρώτος, σας βεβαιώ, εγώ έχω πολλήν ανάγκη,

Τούρκοι, Ρωμιοί χρειάζονται, ακόμη και οι Φράγκοι.

Πόσον είναι ζευζέκηδες κι εκείνοι δεν γνωρίζουν

πως τα μυαλά των πάντοτε σαν άνεμος βουΐζουν.

Αυτά εις τα εγκαίνια ηθέλησα να είπω,

προφορικώς ν’ ακούσετε, αλλ’ όχι κι εις τον Τύπο.

Ιδού λοιπόν τελείωσα, παύω και την φωνήν μου,

ουχί όμως γαδουρινήν, αλλά ανθρώπινήν μου.

Ας σιωπήσω, φθάνει με, μήπως κανείς νομίζει

ότι κανένας γάδαρος έμεινε κι αγκανίζει.

Να είσθε όλοι Σας καλά, εύχομαι εκ καρδίας,

τόσον στους άνδρας, στα παιδιά, όσον και στας κυρίας.

[125]. Επαρχιακή Διοίκηση Λάρνακας (1927)

Αναμνηστική φωτογραφία ―μπροστά στην οικία του διοικητή― λειτουργών της Επαρχιακής Διοίκησης Λάρνακας (Νοέμβριος 1927;) όταν διοικητής ήταν ο H.B. Popham.

Εντοπίζονται (από αριστερά)

Πρώτη σειρά: 1. Δημητράκης Τσέπης, 2. Ρετσίνης.

Δεύτερη σειρά: 1. Μικελλίδης (Ξυδάτος), 2. Ali Riza, 3. Μιχ. Μεσολογγίτης, 4. H.B. Popham (διοικητής).

Τρίτη σειρά: 2. Θεοχάρης Χατζημάρκου, 4. Χαράλαμπος Χαραλάμπους (Κάρκας), 8. Raouf effendi.  

[124]. Γεωργίου Π. Αραδιππιώτη, “Επικήδειος επί τω θανάτω του Ήρωος Αεραμυνίτου Χριστάκη Πουρίνου”

[O Χριστάκης Πουρίνος, γνωστός εύθυμος “τύπος” της Λάρνακας (βλ. και κείμενο αρ. 102) σε ιστορία του με τίτλο “Πρώτος παρατηρητής” σατίριζε τα “κατορθώματά” του στην υπηρεσία προστασίας της πόλης από πιθανές αεροπορικές επιδρομές (Αεράμυνα). Ο Γεώργιος Π. Αραδιππιώτης, δικηγόρος και πρώην δήμαρχος Λάρνακας, που και αυτός διέθετε πλούσιο χιούμορ ―είχε γράψει και νούμερα επιθεωρήσεων που ανεβάστηκαν στη σκηνή κατά τη διάρκεια του Β΄ παγκόσμιου Πολέμου― ετοίμασε σατιρικό επικήδειο για τον “ηρωα” Πουρίνο. (Μετά την παρουσίαση του χειρογράφου ακολουθεί και έντυπη μεταγραφή του)].

Εδώ κείται ο τετιμημένος νεκρός καλυμμένος με δάφνας τα οποίας έδρεψε μέσα εις τα χαρακώματα και τας οποίας εδρόσιζε ο ιδρώς της αγωνίας και του τρόμου του, τον ελίπανε η κόπρος, ην παρήγε άφθονον οσάκις ίπταντο αεροπλάνα υπεράνω της πόλεως ην μέχρι του θανάτου και της ερημώσεως υπερήσπιζε.

     Πόσον υπήρξεν ατυχής εις έμπνευσιν ο ανάδοχός του· έπρεπεν να ονομασθεί Γολιάθ, Αίας, Άτλας, Ναπολέων, Ουέλλιγκτον, Αλέξανδρος και όχι να λάβει το ήμερον χριστιανικόν όνομα Χριστάκης. Αλλ’ ας είναι, κάποτε τα ονόματα ευρίσκονται εις τελείαν αντίθεσιν με τον χαρακτήρα, το κάλλος, την ρώμην και την ανδρείαν του ατόμου.

     Εισήρχετο εις τα χαρακώματα, οσάκις η πατρίς τον εκάλει, με ταχύτητα κονίκλου ειθισμένου να κινείται με πάσαν ευκολίαν εις τα ανήλια υπόγεια, αν και ο ήρως τον οποίον κηδεύομεν σήμερον είχε μάλλον την γενναιότητα λαγωού.

     Τον βλέπω να παρελαύνει ενώπιόν μου με τον σιδηρούν πίλον του, τον οποίον είμαι βέβαιος, ότι εχρησιμοποίησε αυτόν οσάκις η ανάγκη τον εκάλει, και έρχονται εις την μνήμην μου οι ήρωες του Τρωϊκού πολέμου με τα κράνη των, οι σιδηρόφρακτοι ιππόται του Μεσαίωνος, ο Μέγας Αλέξανδρος και ο Κολοκοτρώνης με την περικεφαλαίαν των. Μάλιστα κύριοι, και αυτός ήτο δειλός με περικεφαλαίαν.

     Και συ μήτερ μη κλαίεις δια το τέκνον σου, όπως η Κορνηλία η μήτηρ των Κράκχων. Ο υιός σου θα ζει εις τον αιώνα. Περνούν τώρα ενώπιόν του και τον χαιρετούν οι ήρωες των αιώνων. Ιδού, τον εναγκαλίζεται ο Δον Κιχώτης, τον φιλεί ο Ταρταρίνος και του σφίγγει δυνατά το χέρι ο Σκαλιώτης Σπανιόλος. Μη κλαίεις, μήτερ, ιδού τον εισέρχεται θριαμβευτικώς εις το Πάνθεον δια να ετοιμάσει θέσιν δι’ άλλους ήρωας συστρατιώτας του και άλλους εκλεκτούς Λαρνακείς.

     Κοιμού ένδοξε νεκρέ, συ ο οποίος υπήρξες το δεξί χέρι του Κλούνις, τα αριστερό χέρι του Ζηνωνή, το δεξιό πόδι του Μουράτ, το αριστερό πόδι του Wideson.

     Κοιμού, ανδρείε, συ ο οποίος υπήρξες η άμυνα της πόλεως, η έμπνευσις και η ενθάρρυνσις του Βυρωνή, του Μιχαλάκη Χαχολιάδη, του Μικελλίδη, του Μίκη του Χατζημιχάλη, πραγματικώς ασκός πλήρης αέρος, δια την αεράμυναν της πόλεώς σου.

     Γαίαν έχοις ελαφράν, όπως ελαφρός υπήρξες καθ’ όλον σου τον βίον.

     Επί του τάφου σου αξίζει να γραφεί εκείνο το οποίον εχαράχθη εις τον τάφον του ισπανού ήρωος Δον Κιχώτη:

     Ενθάδε κείται ήρως μεγάφρων και προσηνής, μη, διαβάτα, τούτου την φήμην ψέξει κανείς. Εάν δεν ήτο ο χαριέστερος των τρελλών θα εθρυλείτο ως και του φρονήματος υπερβαλών.

[Πρόσωπα αναφερόμενα στο κείμενο: Roberτ Ross-Clunis, Ζήνων Δ. Πιερίδης, Edmund Murat, Οδυσσέας Ευρυβιάδης (Wideson), Βύρων Χαχολιάδης, Μιχαλάκης Χαχολιάδης, Αντώνης Μικελλίδης, Μίκης Χατζημιχάλης. ―Οι φωτογραφίες παραχωρήθηκαν από τον Λούη Περεντό]. 

[123]. Εορτασμοί της “Στέψης” στη Λάρνακα (1953)

Η στέψη της βασίλισσας Ελισάβετ Β΄ της Αγγλίας έγινε στις 2 Ιουνίου 1953 και η αγγλική Κυβέρνηση της Κύπρου γιόρτασε το γεγονός με σειρά εκδηλώσεων σε όλες τις πόλεις. Στη Λάρνακα οι εορτασμοί άρχισαν το Σάββατο 30 Μαΐου και γίνονταν καθημερινά έως και την Τρίτη 9 Ιουνίου. Περιλάμβαναν στρατιωτικές παρελάσεις, δεξιώσεις, μουσική, χορούς, εκθέσεις, διαγωνισμούς και αθλητικούς αγώνες. Στα αγωνίσματα περιλαμβάνονταν και …“ονοδρομίες” (γαϊδουροδρομίες)!   

Το «Διοικητήριο» Λάρνακας κατά τις γιορτές της Στέψης

Πρόγραμμα και λεπτομέρειες αγώνων

[122]. «Οικία προξένου Γαλλίας» ― «Το δωμάτιο όπου κοιμήθηκα» (1918)

Νεαρός γάλλος στρατιωτικός από μονάδα που στάθμευε στο μικρό χωριό Μοναργά (μεταξύ Αγίου Ηλία και Πογαζιού) Καρπασίας, όπου υπήρχε προσωρινός οικισμός αρμενίων προσφύγων, στέλλει στους γονείς του, στις 31 Δεκεμβρίου 1918, δελτάριο με ευχές για τον νέο χρόνο. Τους πληροφορεί ότι εξασφάλισε φιάλες κρασιού (μοσχάτο;) πρώτης ποιότητας και σημειώνει στην φωτογραφία την οικία του προξένου της Γαλλίας όπου φιλοξενήθηκε (στη δυτική πλευρά της σημερινής οδού Ευανθίας Πιερίδη) και το δωμάτιο όπου διέμεινε (οικία όπου αργότερα λειτούργησε το Ξενοδοχείο «Τέσσερα Φανάρια») Το δελτάριο είναι έκδοσης Μ. Καρεμφυλάκη με πρόσθετη εκτύπωση επίκαιρων ευχών. [Στοιχεία και παραχώρηση φωτογραφιών από τον Πάνο Λοΐζου].

[121]. Ξενοδοχείο Beau Rivage

Από τον Ιούλιο του 1927 λειτούργησε στην παραλία των Φοινικούδων το ξενοδοχείο Beau Rivage (Ωραία Ακτή), υπό τη διεύθυνση του Φωκά Δ. Καρεμφυλάκη, διευθυντή της Εμπορικής Λέσχης. Στεγαζόταν στο “μέγαρο Ρώσσου” και ήταν προηγουμένως γνωστό ως Royal Hotel. Τόσο το “Μπο Ριβάζ” όσο και το γειτονικό του Grand Hotel (Μέγα Ξενοδοχείον) για πολλές δεκαετίες αποτελούσαν χαρακτηριστικά κτίσματα του παραλιακού μετώπου της Σκάλας και ήταν κεντρικά σημεία συναντήσεων και κοινωνικών δραστηριοτήτων.(Σήμερα τον συνολικό χώρο τους καταλαμβάνει το ξενοδοχείο Σαν Χωλ). 

Ακολουθούν φωτογραφίες και ενθυμήματα από τη διαδρομή και λειτουργία του ξενοδοχείου.

[120]. Ο “Πρωταθλητής του καλαμπουριού”

 

Μια από τις πιο πνευματώδεις μορφές που έζησαν στη Λάρνακα ήταν ο γιατρός και ιστοριοδίφης Νεοκλής Γ. Κυριαζής (1877-1956), προσωπικότητα με τεράστια κοινωνική συνεισφορά στην πόλη του Ζήνωνα. Γνωστός για το καλοπροαίρετο χιούμορ του, σίγουρα δεν δυσκόλεψε τη σατιρική πέννα του Βικτωρα Ιωαννίδη να τον χαρακτηρίσει “πρωταθλητή του καλαμπουριού”.

Ο Ν.Γ. Κυριαζής άρχισε από τα πρώτα χρόνια της εγκατάστασής του στη Λάρνακα (1904) να δημοσιεύει χρονογραφήματα (μερικές φορές με το ψευδώνυμο… “Κυρία Ζ.”), επιφυλλίδες και μελέτες σε εφημερίδες και περιοδικά, έως ότου μεγάλο μέρος της δημιουργικότητάς του συγκεντρώθηκε στην έκδοση του περιοδικού Κυπριακά Χρονικά (1923-1937) και δικών του βιβλίων. Ένα από τα γνωστά “ανέκδοτά” του:

Σε σκαλιώτικη Λέσχη όπου σύχναζαν πολλοί γνωστοί πολίτες, ο γιατρός Κυριαζής παρακολουθούσε σιωπηλός μια ομάδα φίλων που χαρτόπαιζαν. ανάμεσά τους και ο φαρμακοποιός Μιχαλάκης Σαλισβουρής, ένας πολίτης πολύ γνωστός για την αγαθότητα και τη φιλαλληλία του. Κάποια στιγμή ο Σαλισβουρής σταματά να παίζει και δηλώνει. “Εγώ σταματώ εδώ. Είμαι εγκρατής…” Επεμβαίνει τότε ο Κυριαζής: “Μα, Μιχαλάκη, είσαι εγκρατής, ή …’εν κρατείς;” 

 

Η χαρακτηριστική φυσιογνωμία του Κυριαζή θύμιζε σε πολλούς τον διάσημο άγγλο διευθυντή ορχήστρας Sir Thomas Beecham, και γι’ αυτό φίλοι του δεν έχαναν ευκαιρία να τον πειράξουν (βλ. ένα ακόμη σχέδιο του Κυριαζή από τον Βίκτωρα Ιωαννίδη και ένα “πειρακτικό” απόκομμα φωτογραφίας του Sir Thomas Beecham από ξένη εφημερίδα.

Μερικές φορές, βέβαια, το σπινθηροβόλο πνεύμα του Νεοκλή Γ. Κυριαζή εύρισκε άξιο αντίπαλο.Όπως μια φορά όταν με δίστιχο αστείεψε τον επίσης πνευματώδη Νίκο Αντωνιάδη, φιλόλογο γνωστό και ως “Ανάποδο”:

 Στο οποίο ο Αντωνιάδης με ετοιμότητα ανταπέδωσε:

[119]. «Προικοσύμφωνον της αδελφής μου Πολύμνιας» (1861)

[118]. «Ούζο έξτρα» Αδελφών Βαλδασερίδη

 

Ένα από τα δημοφιλέστερα σκαλιώτικα ποτά των χρόνων μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, το Ούζο έξτρα της οινοβιομηχανίας Αδελφών Βαλδασερίδη, το οποίο οι θαυμαστές του θεωρούσαν πολύ καλό και ελαφρύ “στομαχικό” ποτό, επειδή ήταν “διπλής αποστάξεως”. 

[117]. Σατιρικό του 1886

[Στις τρεις ενορίες της Λάρνακας κατά τα τέλη  του 19ου αιώνα κυκλοφορούσαν γραφικοί “τύποι” και συνέβαιναν αστεία περιστατικά τα οποία, σήμερα, με τις λίγες πληροφορίες που διασώθηκαν, δεν είναι πάντοτε εύκολο να γνωρίζουμε στις λεπτομέρειές τους. Ιδιαίτερα σε εποχές αντιπαραθέσεων, π.χ. δημαρχιακών εκλογών, οι διαφορές εκφράζονταν με θορυβώδεις εκδηλώσεις, όπως αυτές που ―ίσως― περιγράφονται στο ακόλουθο σατιρικό στιχούργημα, δημοσιευμένο στην εφημερίδα Ένωσις, τον Απρίλιο 1886. Ο συντάκτης του, Θεόδωρος Πιερίδης, δεν είναι γνωστός από άλλες “ποιητικές” δραστηριότητές του. // Γλωσσάριο: πέλα σέλα [‘π’ όλα σέ ‘λα] = από όλα σε όλα, από άκρο σε άκρο· τζιτζέκια[τσιτσέκια] = λουλούδια]   

  

               Συντάκτα της “Ενώσεως” παρακαλώ να ζήσεις

               τα κάτωθι στο φύλλον σου να τα καταχωρίσεις.

 

               Εκ των τριών ενοριών της Λάρνακος η μία

               παρουσιάζει προ πολλού άλλον πελλο-Ηλία·

               πελλάραν μεταδοτικήν λέγουσιν ότι έχει,

               πας πλησιάζων εις αυτόν κίνδυνον μέγαν τρέχει.

 

               Επαληθεύσασιν αυτά χθες κατά δυστυχίαν,

               και κρούσματα συνέβησαν μέσα στην ενορίαν.

               Τινές απατηθήκασι και τον επλησιάσαν

               και ως εκ θαύματος ευθύς ωσάν να ελυσσιάσαν.

 

               Τον άρπαξαν και έτρεχαν μέσα στην ενορίαν,

               Ζήτωωω! Κάτωωω! και φώναζαν χωρίς καμμιάν αιτίαν.

               Στιγμήν δεν εσιώπησαν, στιγμήν δεν ησυχάσαν,

               κοκκίνησαν τα μάτια των και όλοι εβραχνιάσαν.

 

               Αίφνης όστις τους έβλεπεν εις τούτο το σημείον,

               ενόμιζε πως βρίσκεται μες στο φρενοκομείον.

               Τώρα οι άνθρωποι αυτοί για να θεραπευθώσι,

               πρέπει σπουδαίως οι γιατροί όλοι να συσκεφθώσι.

               Συστήνω τέλος στους λοιπούς σ’ αυτήν την ενορίαν

               να μην έχουν εις το εξής μ’ αυτόν συγκοινωνίαν.

 

               Κι εις άλλον που επρότεινε στο κόμμα που ανήκει,

               εάν κανείς από αυτούς καμμίαν έχει δίκην

               με τους εχθρούς του, δέχεται να την υπερασπίσει

               και πληρωμήν από αυτούς ποσώς να μη ζητήσει.

 

               Μήπως και παρατήρησιν κάμει γι’ αυτά που είπα,

               διότι μέσα στο νερόν θα κάμει μίαν τρύπα

               κι’ είτα, μπορεί να θυμωθώ να βάλω πέλα σέλα

               τζιτζέκια εις τα άλογα σαν τον πελλο-Παντέλα.

 

               Αφού συντάκτα έπαθες και πίστιν πια δεν δίδεις,

               βάλε και την υπογραφήν, Θεόδωρος Πιερίδης.