[51]. Πρόποση (31 Δεκεμβρίου 1897)

                                  Πρόποσις Χρ. Κουππά

                         κατά το γεύμα της 31 Δεκεμβρίου 1897

                                  εν τη Εμπορική Λέσχη

 

                    Ομογενείς! Σας χαιρετώ με πάλλουσαν καρδίαν,

                    Και απευθύνω προς Υμάς ευχήν θερμήν, μυχίαν

                    Όλοι να ζήσετ’ ευτυχείς, κι όσα επιποθείτε

                    Στο Νέον Έτος εύχομαι να τα αξιωθείτε.

 

                    Ήτο πικρόν το παρελθόν, ω αδελφοί, στο Έθνος

                    Τηρείται μέχρι σήμερον εις την καρδιάν το πένθος

                    Και η Πατρίς μέχρι του νου εκ των πληγών σφαδάζει

                    Των δε Ελλήνων η καρδιά εισέτι αιμοστάζει.

                    Ενθέρμως λοιπόν εύχομαι ταχέως ν’ ανακύψει,

                    Να δοξασθεί, την συμφοράν στ’ ανάθεμα να ρίψει.

                    Να αναλάμψει η χαρά στο γένος των Ελλήνων

                    Να επανέλθει η εύκλεια των χρόνων μας εκείνων.

                    Άρα, υπέρ του Έθνους μας την πρόποσιν προτείνω

                    Στην θέλησιν του Ποιητού την τύχην του αφήνω.

                    Το Έθνος μας προώρισται, ω αδελφοί, να ζήσει

                    Ούτω το θέλει ο Θεός, και θα ευδαιμονήσει.

 

[Εκφράζοντας τη μεγάλη απογοήτευση του κυπριακού λαού από την ήττα κατά τον πόλεμο του 1897, στον οποίο πολέμησαν ως εθελοντές και πολλοί κύπριοι, ο Χριστόδουλος Κουππάς, εκδότης και διευθυντής της σκαλιώτικης εφημερίδας Ένωσις, διαβάζει την έμμετρη πρόποσή του την τελευταία μέρα της ίδιας χρονιάς. Όπως είναι είναι αναμενόμενο σχεδόν αποκλειστικό αντικείμενο των ευχών του είναι η ανόρθωση του γένους. Η Εμπορική Λέσχη ήταν ένα από τα μακρόβια ιστορικά σωματεία της πόλης].

[50]. Επιτύμβια στήλη Κίλικα του Κιτιέα

Γύρω στα 1920, στην περιοχή “Καμίνια” της Λάρνακας ― περιοχή που ορίζεται από την αρχή του δρόμου που οδηγεί από τα “Καφενούδια (Δροσιά) προς την εκκλησία Αγίου Γεωργίου Μακρή― εργάτες που άνοιγαν θεμέλια για την κατασκευή περιτοιχίσματος κάποιας κατοικίας, βρήκαν αρχαία επιτύμβια στήλη. Η στήλη αποκτήθηκε από τον Λουκή Ζ. Πιερίδη και για αρκετό διάστημα βρισκόταν στον κήπο της οικίας Πιερίδη (σήμερα Ιδρύματος Πιερίδη).

Το φυλλάδιο που ετοιμάστηκε κατά τη δεκαετία του 1930 περιλαμβάνει το αρχαίο κείμενο της στήλης και αποδόσεις του στα νέα ελληνικά (από τον Νεοκλή Γ. Κυριαζή) και στα αγγλικά. 

Μη βιαστικά, ξένε περάσεις

Μα βράδυνε λιγάκι να μάθεις

για με τον Κίλικαν, έξοχον άνθρωπον

που διακρίθηκα ποτέ διδάσκων

των παλαιών του Ομήρου ηρώων ανδρείαν.

Αν σ’ ενδιαφέρει, πατρίδα έχω το Κίτιον

και η μοίρα στα σαράντα μου χρόνια

μου πήρε την ζωήν σ’ αυτόν τον τάφον.

[49]. Μαρτυρία αεροπορικής επιδρομής (1941)

Σε χειρόγραφο τετράδιο που ανήκε στον Δημήτριο Καρεμφυλάκη καταγράφεται η ακόλουθη ενδιαφέρουσα μαρτυρία του από την ιταλική αεροπορική επιδρομή και βομβαρδισμό της Σκάλας, στις 29 Ιουλίου 1941.

[48]. Μεταμορφώσεις ιστορικού χώρου ―Οικία Claude Delaval Cobham

Ο άγγλος Claude Delaval Cobham (1842-1915) υπηρέτησε ως διοικητής Λάρνακας για μεγάλη περίοδο (από τα πρώτα χρόνια της αγγλικής κατοχής έως τον θάνατό του). Η κυπρολογική βιβλιοθήκη του ήταν πολύ σημαντική για την εποχή της (σήμερα βρίσκεται στη βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Cambridge) αλλά και ο ίδιος ασχολήθηκε με έρευνα για την Κύπρο και στο σημαντικότερο έργο, Excerpta Cypria, Materials for a History of Cyprus (Cambridge 1908) ―το οποίο συνοδεύτηκε και από Κυπριακή Βιβλιογραφία― παρουσιάζονται μαρτυρίες πολλών ξένων επισκεπτών για την Κύπρο μέσα στους αιώνες.

     Η οικία Cobham, η οποία ανήκε προηγουμένως στην οικογένεια Pory, βρισκόταν σε περιοχή ανάμεσα στην εκκλησία Παναγίας Χρυσοπολίτισσας και τη Μητρόπολη και ήταν από τα σημαντικότερα κτήρια της πόλης.

     Ο αββάς Giovanni Mariti, ο οποίος έζησε στη Λάρνακα κατά την περίοδο 1760-1767, αναφέρεται στην οικία «του άγγλου προξένου κυρίου Tredues, η οποία τώρα ανήκει στους γαλλικής καταγωγής κυρίους Pory, όπου υπάρχει αίθουσα υποδοχής που άνετα μπορεί να φιλοξενήσει πεντακόσια πρόσωπα· είναι διακοσμημένη με παλαιές ταπισερί και πίνακες καλών ζωγράφων. Τα άλλα δωμάτια είναι το ίδιο καλά φροντισμένα και άνετα. Διαθέτει στάβλο για πενήντα άλογα και πολύ ωραίο κήπο”.  

     Τον χειμώνα του 1900 ο άγγλος συγγραφέας H. Rider Haggard (γνωστός και από το μυθιστόρημά του Τα ορυχεία του βασιλιά Σολομώντα) κατά τη διάρκεια σύντομης διαμονής του στην Κύπρο επισκέφθηκε την οικία Cobham και δημοσίεψε σε βιβλίο του την ακόλουθη περιγραφή:

     “Ο κ. Cobham ζει σε ένα ωραίο ιδιόκτητο σπίτι. Για πολλές γενιές προηγουμένως ήταν η κατοικία των άγγλων προξένων στη Λάρνακα, εγκαταλείφθηκε όμως πριν από πολλά χρόνια. Εδώ, σε ένα φροντισμένο δωμάτιο, στεγάζεται η μοναδική βιβλιοθήκη του που περιλαμβάνει παλιά βιβλία γραμμένα από ταξιδιώτες  των τελευταίων πέντε ή έξι αιώνων, και από άλλους που ασχολήθηκαν με την Κύπρο, ή την επισκέφθηκαν […]

     Τοποθετημένο σε τοίχο στο σαλόνι του σπιτιού και παρ’ ότι φρεσκοβαμμένο, ηλικίας τουλάχιστον ενάμισι αιώνα, βρίσκεται ένα εξαίρετο σκαλιστό δείγμα του αγγλικού βασιλικού θυρεού. Αυτό ακριβώς το αντικείμενο, όπως εξακρίβωσε ο κ. Cobham, ήταν τοποθετημένο  επάνω στην είσοδο του παλαιού βρετανικού Προξενείου όσο ήταν κατοικία των προξένων. Όταν το κτήριο εγκαταλείφθηκε, ο θυρεός αφαιρέθηκε και χάθηκαν τα ίχνη του, όμως πριν από λίγα χρόνια το εντόπισε σε ένα στάβλο στη Λάρνακα, από όπου το έσωσε· ένας τεχνίτης από αγγλικό πολεμικό πλοίο που επισκέφθηκε την Κύπρο ανέλαβε το βάψιμό του, και ο θυρεός επέστρεψε θριαμβευτικά στο παλιό του σπίτι”. 

 Το εσωτερικό της αυλής (1878)

     Το 1914 η «μεγάλη Oικία Kόπαμ αποτελουμένη εκ 47 δωματίων μετά κήπων απεράντων» αποκτήθηκε από τη Μητρόπολη Κιτίου για να στεγάσει το «Παγκύπριο Ιεροδιδασκαλείο». Όπως αναφέρεται σε εφημερίδα της εποχής «O Πανιερώτατος Mητροπολίτης Kιτίου  Mελέτιος Mεταξάκης ηγόρασεν αντί 600 λιρών την εν Λάρνακι οικίαν του πρώην Διοικητού κ. Kόπαμ, όπου θα εγκαταστήσει το Iεροδιδασκαλείον».  

     Η οικία Cobham σε φωτογραφία του 1904, με ιδιόχειρες ευχές του ιδιοκτήτη της

Ο ίδιος χώρος, σε δελτάριο του 1915, όταν λειτουργούσε ως Παγκύπριο Ιεροδιδασκαλείο. Οι μαθητές, με τον υπεύθυνο καθηγητή τους, κατά την ώρα γεωργικού μαθήματος.

 Αρκετές δεκαετίες αργότερα και αυτή η ιστορική οικία της Λάρνακας κατεδαφίστηκε και στον ίδιο χώρο κτίστηκε η Διανέλλειος Επαγγελματική Σχολή και το Οικοτροφείο.

Διανέλλειος Επαγγελματική Σχολή και Οικοτροφείο (1962 )

[47]. Επιστολή για το Αλβανικό Μέτωπο (1941)

Ο Κώστας Αντωνιάδης, από τη Λάρνακα, εθελοντής στον ελληνικό στρατό, στέλλει την επιστολή στον φίλο και συμπολίτη του Στέφανο Σταυρίδη, φαρμακοποιό. Μετά την επιστροφή του ο Αντωνιάδης εγκαθίδρυσε, από τη δεκαετία του 1950,  τυπογραφείο στη Σκάλα.

[46]. Οικία Βαλσαμάκη

Η οικία της ιστορικής οικογένειας Βαλσαμάκη, όπου έζησε ο  εγγονός του γιατρού Παύλου Βαλσαμάκη ποιητής Παύλος Βαλδασερίδης (1892-1972), από τον 19ο αιώνα βρισκόταν σε κεντρικό σημείο του παραλιακού δρόμου της Σκάλας, όμως ενωρίς κατά τη δεκαετία του 1990 κατεδαφίστηκε και στη θέση της κτίστηκε πολυκατοικία. Ευτυχώς διασώθηκαν κάποιες «μαρτυρίες» της ύπαρξής της.

Δεκαετία του 1920. Η οικία είναι η πρώτη από αριστερά. Οι «φοινικούδες», σύμβολο της σκαλιώτικης παραλίας, μόλις έχουν φυτευθεί και η θάλασσα φθάνει σχεδόν έως τη δεξιά άκρη της φωτογραφίας.

Φωτογραφία της δεκαετίας του 1950.

Σχέδιο με πενάκι, του Idwal Brian Bessant (δεκαετία 1980)

[45]. «Εθνικό Ωδείο Λάρνακος» (1952)

Το «Εθνικό Ωδείο Λάρνακος» παράρτημα του Εθνικού Ωδείου Αθηνών ιδρύθηκε το 1951 από τη Νική Αδάμου-Τζέτζα (1913-2003) και υπηρέτησε τη μουσική και θεατρική παιδεία της πόλης για μισό αιώνα. Στις ετήσιες εξετάσεις του για πολλά χρόνια παρευρισκόταν ο μεγάλος έλληνας μουσουργός Μανόλης Καλομοίρης (όπως εδώ, σε φωτογραφία του 1952, με τη διευθύντρια του ωδείου και μαθητές/μαθήτριές του).

[44]. Επιστολή Μητροπολίτη Κιτίου Κυπριανού Οικονομίδη (1886)

Στις 21 Μαρτίου 1886, λίγους μήνες πριν από τον πρόωρο θάνατό του (σε ηλικία μόλις 53 χρόνων), ο Μητροπολίτης Κιτίου Κυπριανός Οικονομίδης απαντά με επιστολή του προς μη κατονομαζόμενη κυρία ―σε πρόταση (ίσως για έρανο) υπέρ της αγωνιζόμενης Κρήτης. Στο κέιμενο σημειώνεται:

“Σας απαντώ αρνητικώς φρονών ότι δια να επιτευχθεί τι άξιον της φιλοτιμίας των Κυπρίων πρέπει να γίνει δι’ επιτροπείας και όταν αρχίσει, εάν θα αρχίσει ο πόλεμος”.

Ο Κιτίου Κυπριανός το 1878 είχε προσφωνήσει τον πρώτο άγγλο αρμοστή της Κύπρου εκ μέρους του λαού της Λάρνακας και υπήρξε ηγετική μορφή του αδιάλλακτου ενωτικού αγώνα κατά τα χρόνια της αγγλικής κατοχής.

[43]. «Φιλαρμονική ‘Ενωσις Λάρνακος» (1943)

Η βραχύβια Φιλαρμονική Ένωσις Λάρνακος ιδρύθηκε το 1943 από φιλόμουσους νέους και νέες της πόλης με στόχο τη δημιουργία ορχήστρας και τη διοργάνωση μουσικών εκδηλώσεων και άλλων κοινωνικών δραστηριότήτων σε μια περίοδο που, λόγω του παγκοσμίου πολέμου, υπήρχε μεγάλη στέρησή τους. Εκτός από τον «προσωρινό γραμματέα» της, Ανδρέα Ο. Ευρυβιάδη ―ο οποίος είχε ενεργό συμμετοχή και σε μουσικές δραστηριότητες των επόμενων δεκαετιών, σημαντική ήταν η συμβολή του μαέστρου Δημήτρη Τιρίμου, ο οποίος λίγα χρόνια αργότερα ― το 1952 και 1955 ―με δική του πρωτοβουλία και διεύθυνση ανέβασε ιταλικές όπερες στην Κύπρο.

[42]. Αποστολίδειο Ημιγυμνάσιο Λάρνακας (1910)

Αναμνηστική φωτογραφία καθηγητών και μαθητών του Ημιγυμνασίου Λάρνακας, με τον Μητροπολίτη Κιτίου Μελέτιο Μεταξάκη, κατά το 1910. Εντοπίζονται (από αριστερά): 1. Γεώργιος Μ. Κωνσταντινίδης (1860-1922), 2. Λούβαρις, 3. Καραμπάς, 4. Ιωάννης Χρ. Χατζηιωάννου (1874-1946), 5. Μητροπ. Κιτίου Μελέτιος, 6. Λεωνίδας Αντωνιάδης (διευθυντής 1903-1911), 7. Δ. Αναστασόπουλος, 8. Παρίσης.

Το Ημιγυμνάσιο στεγαζόταν τότε στο κτήριο του Αποστολιδείου. Αμέσως μετά, με πρόταση του γιατρού και πολιτευτή Φίλιου Ζαννέτου για μετατροπή του σε «πρακτική σχολή», μετεξελίχθηκε στο Εμπορικό Λύκειο της Λάρνακας, με νέα διεύθυνση.

Μία ακόμη φωτογραφία καθηγητών και μαθητών του Ημιγυμνασίου, της ιδίας εποχής.

Πρώτη σειρά (από αριστερά, καθισμένοι): 1. Παρίσης, 2. Αναστασόπουλος, 3. Λεωνίδας Αντωνιάδης (γυμνασιάρχης), 4. Γεώργιος Μ. Κωνσταντινίδης (1860-1922), 5. Λούβαρις, 6. Ιωάννης Χ. Χατζηιωάννου (1874-1946)